MATURA 2024
Drodzy maturzyści,
tegoroczna matura okazała się specyficzna, jednak jak co roku zadania były ciekawe i rozwijające. Poruszono zróżnicowane zagadnienia, jednak nie było w niej nic, co nie zostałoby poruszone na kursach maturalnych w Collegium Novum.
Poniżej najważniejsze wnioski dotyczące tegorocznego arkusza maturalnego z biologii:
Zadanie 1
- Strasznie proste zadanie rozgrzewkowe sprawdzające podstawową wiedzę z chemizmu życia. Budowę białek oraz polisacharydów.
Zadanie 2
- Z pewnością każdy maturzysta z biologii słyszał o odwrotnej transkryptazie, jednak czy wiedzieliście że ma ona dwa centra aktywne? Jeśli nie to nic nie szkodzi, wszelkie informacje do wykonania tego zadania były w tekście i rysunku źródłowym.
- Centrum aktywne polimerazy umożliwia tworzenie nici DNA, a centrum aktywne rybonukleazy uwalnia DNA z hybrydy RNA-DNA aby móc dobudować drugą komplementarną nić.
Zadanie 3.
- Zadanie zahaczało o zależności międzygatunkowe, metabolizm oraz zoologię.
- Sugerowana przeze mnie odpowiedź do zadania 3.3. to tracheole, gdyż to one bezpośrednio przeprowadzają wymianę gazową w systemie tchawkowym.
Zadanie 4.
- Będzie to bardzo różnicujące zadanie, budzi ono wiele dyskusji w środowisku eksperckim. Jednak wszystko wskazuje na to że poprawna odpowiedź to A2, ponieważ zablokowanie kanałów potasowych i przedłużenie repolaryzacji umożliwi dłuższe pobudzanie neuronu i wydzielanie większych ilości neuroprzekaźnika. Sprawi to że osoba ze stwardnieniem rozsianym będzie mogła lepiej się poruszać.
Zadanie 5.
- Zadanie z pogranicza mikrobiologii, genetyki molekularnej i biotechnologii.
- Na kursie kilkukrotnie podkreślane było pomiędzy którymi zasadami azotowymi występują 2 a pomiędzy którymi 3 wiązania wodorowe, tutaj była to przydatna wiedza, podobnie jak przebieg PCR, właściwości lipidów w błonie oraz cechy prokariontów.
Zadania 6.-9.
- Zadania te dotyczyły botaniki i zahaczały o rozmnażanie roślin zarodnikowych (konkretniej mszaków), okrytonasiennych oraz tkanek roślin.
- Botanika jest zwykle zmorą maturzystów, jednak pytania w tym roku były bardzo przystępne. Wskazanie bielma w budowie nasion nie powinno stanowić wyzwania, podobnie jak nazwanie liścieni, określenie różnic między rośliną dwupienną i jednopienną oraz wykazanie związku między budową tkanki a jej funkcją.
- W obrębie pytań z botaniki pojawiło się jedyne w całym arkuszu na analizę danych. Zawierało ono parametr taki jak odchylenie standardowe, jednak nie był on zbyt użyteczny do sformułowania prostego i widocznego na pierwszy rzut oka wniosku.
Zadanie 10.
- Dotyczyło analizy prostego drzewa filogenetycznego i umiejętności rozróżniania grupy monofiletycznej, parafiletycznej i polifiletycznej.
- Na kursie poruszaliśmy te kwestie i robiliśmy to właśnie na przykładzie gadów i ptaków oraz owodniowców!
Zadanie 11.
- Bardzo proste zadanie odnoszące się do odróżniania podstawowych gruczołów dokrewnych.
- Małym zaskoczeniem było pojawienie się zapytania o grasicę (chyba pierwszy raz od baaaaardzo długiego czasu).
Zadanie 12.
- Zadanie bardzo złożone, nawiązujące do osmozy, budowy węglowodanów, metabolizmu. Do jego rozwiązania wystarczyła jednak wnikliwa analiza tekstu źródłowego.
Zadanie 13.
- Kolejne pytanie dotyczące układu dokrewnego, tym razem skupione na hormonach tarczycy takich jak T3 oraz T4 (bo to one zawierają jod).
- Zagadnienie sprzężenia zwrotnego ujemnego było poruszane wielokrotnie, zarówno przy hormonach jak i przy regulacji szlaków metabolicznych.
Zadanie 14.
- Bardzo sztampowe zadanie dotyczące rozróżniania gromad stawonogów. W przypadku odnoszenia się do liczby odnóży należało koniecznie pisać o odnóżach KROCZNYCH.
Zadanie 15.
- Zagadnienie półautonomiczności mitochondriów i chloroplastów było poruszane wielokrotnie.
- Pytania prawda / fałsz w tym zadaniu można było rozwiązać dzięki analizie tekstu oraz znajomości dziedziczenia pozajądrowego.
- 15.3. jest kolejnym już w tym arkuszu nawiązaniem do metabolizmu.
Zadanie 16.
- Genetyka i krzyżówki – wnikliwa analiza tekstu i umiejętność wykonywania krzyżówek dwugenowych były gwarantem łatwych 4 punktów w tym zadaniu.
Zadania 17.-19.
- Dotyczyły one genetyki molekularnej.
- To co trzeba było znać aby poprawnie rozwiązać te zadania to: znajomość budowy i funkcji tRNA, termin nici matrycowej, posługiwanie się tabelą kodu genetycznego oraz typy mutacji.
- Jedynym podchwytliwym zadaniem mogło być to w którym należało ocenić następujące zdanie: „Zmiany w strukturze chromosomów 9 i 22 – charakterystyczne dla przewlekłej białaczki szpikowej – są widoczne w kariotypie”. Zwykle w kariotypie widzimy mutacje chromosomowe liczbowe, jednak strukturalne też możemy czasem dostrzec jeśli powodują wyraźną zmianę w wielkości chromosomów. W tym przypadku tak jest.
Zadanie 20.
- Zadanie sprawdzające znajomość biologii płazów oraz konwencje międzynarodowe umożliwiające ochronę bioróżnorodności. Bardzo łatwe zadanie.
Zadanie 21.
- Zadanie nietypowe, jednak niezbyt trudne. Zwykle próby do analizy mamy podane w sposób gotowy, tutaj sami je musimy wybrać, aby zweryfikować konkretne hipotezy. Umiejętność odróżniania prób badawczych i prób kontrolnych jest tu bardzo porządana.
- Ostatnie polecenie było bardzo ciekawe, należało w nim powiązać ograniczanie zachowania wody przez roślinę, z przeprowadzaniem fotosyntezy oraz syntezą związków budulcowych dla biomasy.
Powodzenia w dalszych egzaminach!
wykładowca biologii Collegium Novum
Grzegorz Gola
Krótka analiza arkusza maturalnego z biologii w 2024
Egzamin maturalny z biologii, ma swoje określone cele, które są zawarte w wymaganiach maturalnych Na zajęciach przygotowujących do matury z biologii słuchacze są zapoznawani z wymaganiami egzaminacyjnym oraz z czasownikami operacyjnymi występującymi w zadaniach maturalnych. W tegorocznej maturze z biologii pojawiła się duża liczba zadań z czasownikiem operacyjnym: wykaż lub określ. (zadanie 5.1, 6.1, 6.2, 9.2).Podczas kursu rozwiązywaliśmy bardzo dużo zadań z tymi czasownikami operacyjnymi. Zwracałam uwagę na różnice między nimi oraz, w jaki sposób poprawnie na nie odpowiadać. Na egzaminie z biologii pojawiały się zadania, gdzie sprawdzana jest wiedza faktualna (zadanie 11), dlatego ważne jest ćwiczenie umiejętności odtwarzania faktów. Nie wystarczy jedynie zapamiętać – trzeba też potrafić dane informacje wykorzystać. Podczas zajęć ćwiczyliśmy wielokrotnie ten rodzaj umiejętności. Tegoroczne zadnia z biologii wymagały także umiejętności analizy informacji, tekstów, zarówno z „pamięci”, jak i w oparciu o treść zadania (zadanie 12).Podczas przygotowania do matury skupiamy się na rozwijaniu tych umiejętności ćwicząc na zadaniach z lata ubiegłych oraz na tzw. zadaniach autorskich. Na tegorocznej maturze zadaniach 12.1, 12.3, 13 oraz 21.2 pojawił się czasownik operacyjny „wyjaśnij”. Pisząc odpowiedź do tego czasownika trzeba uwzględnić konkretne elementy: przyczynę-mechanizm- skutek/efekt. Podczas kursu ćwiczyliśmy pisanie poprawnych odpowiedzi. Tegoroczny arkusz był dość powtarzalny (pojawiły się zadania, które już występowały w arkuszach). W arkuszu występuje wiele zadań zamkniętych lub zadań, gdzie trzeba wykreślić poprawne określenia. Wiele zadań w arkuszu jest punktowana za 2pkt, co daje możliwość zdobycia punków.
Podsumowując, egzamin maturalny z biologii wymaga skupienia na zapamiętywaniu faktów, umiejętności analizy i wykorzystywania informacji oraz zrozumienia czasowników operacyjnych w treści zadania, tak by prawidłowo je później rozwiązać. Właśnie takie umiejętności ćwiczone są na kursach z biologii.
Nauczyciel biologii Collegium Novum
Renata Mazur
Omówienie arkusza maturalnego z biologii (maj 2024):
Zadanie 1 wymagało podstawowej wiedzy z chemizmu życia. Bardzo proste pytanie na rozgrzewkę, dotyczące podstaw budowy związków organicznych – białek i polisacharydów. Rodzaje wiązań występujących w poszczególnych związkach organicznych, jak również struktura białek była omawiana i wielokrotnie powtarzana podczas kursu.
Zadanie 2 dotyczyło wirusologii i struktury enzymu odwrotnej transkryptazy, charakterystycznej dla retrowirusów (HIV). Materiał genetyczny tych wirusów stanowi RNA, a więc w pierwszym etapie enzym odwrotna transkryptaza syntetyzuje nić DNA na matrycy wirusowego RNA. Powstaje wówczas hybryda DNA-RNA, więc aby mogło dojść do dobudowania komplementarnej nici DNA, rybonukleaza musi uwolnić powstałą nić DNA. W następnym etapie do jednoniciowego DNA (ssDNA) polimeraza DNA dobudowuje komplementarną nić i powstaje dwuniciowy DNA (dsDNA), który ulega integracji z genomowym DNA zakażonej komórki i wraz z nim ulega replikacji. Informacje niezbędne do rozwiązania tego zadania zostały podane w tekście oraz na schemacie, choć w mojej ocenie mogło ono przysporzyć problemów.
W zadaniu 3 połączono zagadnienia związane z interakcjami między organizmami (ekologia), metabolizmem oraz budową stawonogów.
• 3.1. W tekście źródłowym mamy informację, że samice świetlików Photuris lugubris są drapieżnikami, więc dzięki umiejętnościom wabienia swoich ofiar samice świetlików zwiększają swoje szanse na zdobycie pokarmu, i nie tracą przy tym energii na polowanie.
• 3.2. Należało wykazać się podstawową wiedzą dotyczącą oddychania komórkowego, podczas którego powstaje ATP. ATP jest wyznacznikiem aktywności metabolicznej komórki, a więc jego stężenie wzrasta adekwatnie do liczby drobnoustrojów znajdujących się w danej próbce. W rezultacie powstały ATP wykorzystywany jest jako substrat do reakcji utleniania lucyferyny, co prowadzi do wystąpienia bioluminescji.
• 3.3. Narządem układu oddechowego owadów są tchawki, tworzące system rozgałęzionych chitynowych rurek. Ich końcowe, najcieńsze odgałęzienia stanowią tracheole i to one bezpośrednio doprowadzają tlen do komórek ciała.
Zadanie 4 dotyczy człowieka. Podczas kursu wielokrotnie powtarzałam, że przygotowując się z tego działu należy skupić się przede wszystkim na mechanizmach, w tym przypadku na mechanizmie przewodzenia impulsów. Pod wpływem bodźca, kanały jonowe w błonie komórkowej otwierają się i do wnętrza komórki napływają jony sodu, zaś jony potasowe transportowane są na zewnątrz. Przepływ jonów prowadzi do wytworzenia potencjału czynnościowego, a więc depolaryzacji błony komórkowej. W tekście mamy informację: Poprawę przewodnictwa nerwowego można osiągnąć przez wydłużenie czasu trwania potencjału czynnościowego – a więc poprzez wydłużenie fazy depolaryzacji. Można to osiągnąć poprzez zastosowanie blokera kanałów potasowych (odpowiedź A1).
Zadanie 5 łączy w sobie zagadnienia z budowy komórki, genetyki i biotechnologii.
• 5.1. Płynność błony komórkowej zależy od jej budowy – jest bardziej płynna, im więcej w niej cząsteczek fosfolipidów z krótkimi i nienasyconymi łańcuchami węglowymi (1-N, 2-T). Zadanie bardzo podobne do zadania 1 z czerwca 2020, formuła 2015, które robiliśmy podczas kursu.
• 5.2. Są dwa aminokwasy zawierające w swojej strukturze siarkę – metionina i cysteina. Jednak grupę tiolową (-SH) umożliwiającą tworzenie mostków disiarczkowych ma jedynie cysteina.
• 5.3. W tym punkcie niezbędna była wiedza dotycząca ilości wiązań wodorowych pomiędzy poszczególnymi parami zasad azotowych, o czym często mówiliśmy na kursie. Im więcej par CG, tym więcej wiązań wodorowych, co wpływa na większą stabilność cząsteczek rRNA i tRNA bakterii termofilnych.
• 5.4. Aby odpowiedzieć na to pytanie, należy wiedzieć jak przebiega PCR. Źródłem polimerazy wykorzystywanej podczas PCR są termofile, gdyż mają polimerazę DNA stabilną w wysokich temperaturach. W celu rozplecenia podwójnej nici DNA (denaturacja DNA) wykorzystywana jest wysoka temperatura (powyżej 90oC), która mogła by również doprowadzić do denaturacji enzymu, a co za tym idzie utracił by on swoją aktywność.
• 5.5. W tym zadaniu należało wykazać się wiedzą dotyczącą budowy komórki prokariotycznej, w której nie ma mitochondriów (oddychanie komórkowe zachodzi we wypukleniach błony komórkowej), nie występują rybosomy 80S (są rybosomy 70S), zaś ściana komórkowa zbudowana jest z mureiny, a nie chityny. Prawidłowa odp. D.
Zadania 6-9 dotyczą tematów z botaniki, która zawsze pojawia się na maturze.
Zadanie 6. Wymagana jest znajomość cyklu rozwojowego mszaków, u których dominującym pokoleniem jest gametofit.
• 6.1. Aby wykazać, że dojrzały sporofit bezlistu pozyskuje substancje odżywcze niezależnie od gametofitu, należy odnieść się do tekstu źródłowego, w którym mamy podaną informację, że „Sporofit bezlistu (…) na czerwonej secie znajduje się duża puszka zarodni, która przynajmniej na początku rozwoju jest zielona.” To zdanie wskazuje, że w sporoficie obecne są barwniki fotosyntetyczne, które umożliwiają przeprowadzenie fotosyntezy (sporofit jest samożywny i może rozwijać się niezależnie od gametofitu).
• 6.2. Bezlist jest rośliną dwupienną ponieważ gametofity żeńskie i męskie występują na oddzielnych roślinach (informacja podana w tekście źródłowym).
• 6.3. Należy pamiętać, że gametofit jest strukturą haploidalną, więc plemniki i komórki jajowe (1n) będą powstawały u mszaków w wyniku podziału mitotycznego. Z kolei w zarodni (2n), w wyniku mejozy powstają zarodniki (1n), które są zróżnicowane genetycznie.
Zadanie 7. Tytoń należy do roślin dwuliściennych, co widać na schemacie. Literami oznaczono: A – liścień, B – łupina nasienna, C – bielmo, D – zarodek.
Zadanie 8. W tym zadaniu należało w prawidłowy sposób zinterpretować dane graficzne.
• 8.1. Żywotność nasion buka zwyczajnego spada w zależności od czasu przechowywania.
• 8.2. liścienie, przeprowadzają fotosyntezę, zanim pojawią się pierwsze liście, dostarczając substancji odżywczych rozwijającej się roślinie.
Zadanie 9. Bardzo typowe zadanie, w którym należało wykazać związek budowy z funkcją tkanki roślinnej.
• 9.1. skórka, merystem wierzchołkowy, żywa (zwracam uwagę, że w poleceniu mamy informację, że jest to fragment przekroju poprzecznego przez łodygę lipy o budowie pierwotnej).
• 9.2. Cechą widoczną na zdjęciu jest zgrubiała ściana komórkowa, która chroni roślinę przed działaniem bodźców mechanicznych, przed wnikaniem patogenów lub przed utratą wody.
Zadanie 10 z ewolucjonizmu, w którym należało przeanalizować drzewo filogenetyczne, oraz wykazać się umiejętnością rozróżniania grup mono-, para- i polifiletycznych.
• 10.1. C
• 10.2. 1-P, 2-F, 3-F
Zadanie 11. Kolejne pytanie dotyczące człowieka, tym razem o jeden z najczęściej pojawiających się na maturze układów, czyli układ hormonalny: 1. D – trzustka, 2. B – grasica, 3. C – nadnercza.
Zadanie 12. Ponownie zadanie z dziedziny wirusologii, jednakże należy się w nim wykazać znajomością mechanizmu osmotycznego przepływu wody. Podczas kursu wielokrotnie omawialiśmy to zagadnienie na różnych przykładach.
• 12.1. W wyniku zakażenia rotawirusem dochodzi do uszkodzenia komórek kosmków jelitowych, co prowadzi do niedoboru disacharydaz oraz wydzielania do świata jelita jonów chlorkowych. Ponieważ disacharydy i jony chlorkowe są substancjami osmotycznie czynnymi, ich nagromadzenie w jelicie powoduje zatrzymania wchłaniania wody ze światła jelita do komórek, oraz jej osmotyczne wydzielanie do treści jelitowej.
• 12.2. spada, szybciej
• 12.3. Obniżenie tempa metabolizmu, spowoduje zmniejszenie zużycia glukozy. W przypadku jej niskiego stężenia we krwi chorego ssaka (niedobór glukozy), zapobiega to jej szybkiemu zużyciu i daje szanse na wyzdrowienie i przetrwanie.
• 12.4. Zakażenie rotawirusowe powoduje zniszczenie komórek kosmków jelitowych oraz niedobór disacharydaz, w tym laktazy, co jest przyczyną nietolerancji mleka u dzieci.
Zadanie 13. Ponownie pytanie dotyczące układu hormonalnego, w tym przypadku tarczycy. Podczas omawiania chemizmu życia i roli pierwiastków w funkcjonowaniu organizmów zwracałam uwagę, by skupić się na konsekwencjach ich niedoborów.
• 13.1. tyroksyna (T4), trójjodotyronina (T3).
• 13.2. W tym punkcie należy odwołać się do roli jodu w funkcjonowaniu hormonów tarczycy oraz odnieść się do mechanizmu, który reguluje ich poziom we krwi, czyli mechanizmu ujemnego sprzężenia zwrotnego. Temat ten był wielokrotnie omawiany podczas kursu. Zwiększenie stężenia hormonów tarczycy powoduje zmniejszenie wydzielania TSH przez przysadkę. Podczas niedoboru jodu, spada stężenie hormonów tarczycy, a co za tym idzie zwiększa się produkcja TSA przez przysadkę i jego poziom we krwi jest podwyższony.
Zadanie 14. Kolejne typowe zadanie, tym razem dotyczące stawonogów. To zagadnienie również było omawiane podczas kursu.
• 14.1. Na podstawie cech budowy przedstawionego stawonoga, należy wskazać, do której gromady on należy. Cztery pary odnóży krocznych świadczą, że należy on do pajęczaków.
• 14.2. W tym punkcie wymagana jest wiedza dotycząca mechanizmów odpowiedzi immunologicznej związanej z reakcją na alergeny (również omawiane podczas kursu). Chodzi o komórki tuczne, które uwalniają histaminę – mediator stanu zapalnego, prowadzący do rozszerzenia naczyń krwionośnych i zwiększenia przepuszczalności ścian naczyń włosowatych.
Zadanie 15. Zadanie łączy zagadnienia z cytologii, genetyki i metabolizmu.
• 15.1. O tym, że mitochondria są organellami półautonomicznymi było wielokrotnie wspominane podczas kursu. Odpowiedzi na to pytanie można udzielić na podstawie pierwszego zdania tekstu źródłowego: pomimo własnego DNA i obecności rybosomów, większość białek mitochondrialnych jest kodowana poza genomem mitochondrialnym, przez genom jądrowy. Podobne pytania, zarówno dotyczące mitochondriów, jak i chloroplastów, pojawiały się kilkukrotnie w poprzednich latach.
• 15.2. W tym zadaniu należało wykazać się wiedzą dotyczącą dziedziczenia DNA mitochondrialnego (dziedziczenie pozajądrowe). Prawidłowe odp.: P, F, F
• 15.3. glikolizy / pirogronian / mleczan
Zadanie 16 to dość proste zadanie z mechanizmów dziedziczenia cech. Na kursach zawsze zachęcałam do robienia legendy na podstawie tekstu. Tak więc możliwe genotyp dla wzoru 1: A_B_, dla wzoru 2: aaB_ lub A_bb, zaś dla wzoru 3: aabb. Dzięki takiemu rozpisaniu łatwo uzupełnić tabelę:
• 16.1. wzór 1: AABB, AaBb, AaBB, AABb; wzór 2: aaBB, aaBb, AAbb, Aabb.
• 16.2. Należy wykonać krzyżówkę dwugenową: AaBb x AaBb. Oczekiwane proporcie to 9:6:1
Zadania 17-19 to pytania z genetyki dotyczące ekspresji informacji genetycznej oraz mutacji strukturalnych w chromosomach.
Zadanie 17. W tym zadaniu należało wykazać się znajomością budowy i funkcji cząsteczki tRNA
• 17.1. A1
• 17.2. ramię akceptorowe jest miejscem przyłączenia odpowiedniego aminokwasu do cząsteczki tRNA, zaś antykodon umożliwia rozpoznanie kodonu w mRNA, co pozwala na włączenie przenoszonego aminokwasu do tworzonego polipeptydu.
Zadanie 18. Obróbka potranskrypcyjna obejmuje składnie RNA (splicing) i polega na wycinaniu i usuwaniu fragmentów niekodujących (intronów) oraz łączeniu ze sobą sekwencji kodujących (eksonów).
• 18.1. D
• 18.2. aby prawidłowo zapisać sekwencję aminokwasów należało prawidłowo przepisać informację z nici matrycowej DNA na mRNA: AUG CCC GCG UGU. Następnie korzystając z tablic można było znaleźć szukaną sekwencję: Met-Pro-Ala-Cys.
Zadanie 19. Bardzo podobne pytanie o przewlekłą białaczkę szpikową już pojawiło się na maturze (maj 2017, oczywiście robiliśmy je podczas kursu)
• 19.1. C
• 19.2. F, P
Zadanie 20. Ekologia – dział, który też zawsze jest na maturze, a samo zadanie bardzo łatwe.
• 20.1. Płazy są organizmami żyjącymi w środowisku wodno-lądowym. Ich rozmnażanie jest ściśle związane z wodą, w której rozwijają się ich formy larwalne (płazy przechodzą rozwój złożony). Osuszanie siedlisk płazów doprowadzi do ograniczenia dostępności miejsc, w których płazy rozmnażają się. Konsekwencją tego będzie spadek ich liczebności.
• C (podczas omawiania ekologii na kursach mówiłam uczniom, aby nauczyli się programów ochrony przyrody, więc mam nadzieję, że nie mieli oni problemu z tym punktem 😊). Pytanie o tą właśnie konwencje pojawiło się już na maturze (zadanie 22 maj 2018 – je również robiliśmy podczas kursu)
Zadanie 21. W tym zadaniu należało wykazać się wiedzą dotyczącą metodyki badań biologicznych oraz umiejętnością weryfikowania hipotezy badawczej w oparciu o próbę kontrolną i próbę badawczą. Druga część zadania dotyczyła gospodarki wodnej roślin.
• 22.1. 1 – C i B, 2 – A i B.
• Cień rzucany przez krzew A. dumosa powoduje, że liście roślin jednorocznych nie nagrzewają się, co ogranicza parowanie wody czyli transpirację. Na kursach omawialiśmy jakie czynniki wpływają na transpirację roślin i jednym z nich jest właśnie natężenie światła (wzrost natężenia światła zwiększa intensywność transpiracji). W tej sytuacji u roślin jednorocznych transpiracja zostaje ograniczona, a to pozwala na zachowanie dodatniego bilansu wodnego (ilość pobieranej wody przewyższa jej straty) pomimo warunków suszy. Aparaty szparkowe są wówczas otwarte, co zapewnia dostęp do CO2 i sprawne zachodzenie fotosyntezy. To z kolei wpływa pozytywnie na przyrost biomasy roślin jednorocznych w warunkach suszy.
dr Anna Słońska-Zielonka
adiunkt w Katedrze Nauk Przedklinicznych, Instytutu Medycyny Weterynaryjnej SGGW w Warszawie i wykładowca Collegium Novum.
